Popcultuur en zingeving zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Alle grote verhalen gaan over thema's die al sinds het bestaan van de mensheid voorkomen in mystiek en religie. De strijd van de held, de zoektocht naar de zin van het bestaan, liefde, zelfopoffering. Op die manier geven boeken, films en series allemaal hun eigen antwoord op de grote vragen. Ik bespreek wat deze antwoorden (kunnen) zijn.
Constantine (film, 2005)
Constantine is een film uit 2005, gebaseerd op de Hellblazer comics van uitgeverij Vertigo. In dit artikel bespreek ik alleen de film met Keanu Reeves als exorcist John Constantine. Het plot is onderaan dit artikel te vinden.
De religieuze wereld van Constantine speelt overduidelijk leentjebuur bij de Bijbel. Er wordt vooral veel gespeeld met katholieke symbolen en dogma's, zoals het exorcisme. Een groot verschil doet zich echter ook meteen voor. In de katholieke kerk mag een groot exorcisme namelijk alleen uitgevoerd worden door een priester, terwijl Constantine niet eens een gelovige te noemen is. Andere katholieke sacramentalia die in de film voorkomen zijn wijwater (holy water) en het zegenen van objecten (wapens)
Constantine
De held van deze (horror)film is Constantine. Zijn initialen J.C. zijn wellicht een knipoog naar Jezus Christus. In tegenstelling tot Jezus is Constantine echter een absolute antiheld. Al sinds zijn kindertijd kan hij de spirituele wereld in de vorm van demonen en engelen zien. Dit drijft hem zo tot wanhoop dat hij op zijn vijftiende zelfmoord pleegt. In de wereld van Constantine betekent dat hij per definitie in de hel komt. Dit is afgeleid van Augustinus en Thomas Aquina, die meenden dat zelfmoord eigenlijk de ergste vorm van moord is. Een overtreding dus van de tien geboden. Dit is echter niet bijbels, omdat hierin telkens naar voren komt dat geloof de betekenis van zonden betekent (genade). Constantine wordt gereanimeerd, maar is twee minuten dood geweest. Zijn tijd in de hel heeft hem voor altijd getekend, hij is verbitterd en cynisch. Zijn levenswerk vanaf dat moment is het bestrijden van het kwaad, om zo een plaats in de hemel te verdienen. Hij weet echter dat dit hem niet gaat helpen. Gabriel vertelt Constantine wat God van hem wil: "The usual. Self-sacrifice. Belief." Zelf zegt hij tegen een demon dat hij vergeving nodig heeft. "By the way... you have to *ask* for absolution to be forgiven... asshole." Hij weet dus hoe het zit, maar lijkt door zijn ervaringen niet meer in staat tot geloof. "You don't believe, you know."
Zijn kwaadheid op God helpt ook niet.
Als hij te horen krijgt dat hij een vergevorderde vorm van longkanker heeft weet kettingroker Constantine dat zijn dagen geteld zijn. Hij zal moeten veranderen en vecht niet alleen tegen demonen in de buitenwereld, maar ook binnenin zichzelf. In de film lijkt de dood (zoals ook in mystiek en religie) een transformatie, een overgang naar iets nieuws/beters.
Constantine (film, 2005)
Constantine is een film uit 2005, gebaseerd op de Hellblazer comics van uitgeverij Vertigo. In dit artikel bespreek ik alleen de film met Keanu Reeves als exorcist John Constantine. Het plot is onderaan dit artikel te vinden.
De religieuze wereld van Constantine speelt overduidelijk leentjebuur bij de Bijbel. Er wordt vooral veel gespeeld met katholieke symbolen en dogma's, zoals het exorcisme. Een groot verschil doet zich echter ook meteen voor. In de katholieke kerk mag een groot exorcisme namelijk alleen uitgevoerd worden door een priester, terwijl Constantine niet eens een gelovige te noemen is. Andere katholieke sacramentalia die in de film voorkomen zijn wijwater (holy water) en het zegenen van objecten (wapens)
Constantine
De held van deze (horror)film is Constantine. Zijn initialen J.C. zijn wellicht een knipoog naar Jezus Christus. In tegenstelling tot Jezus is Constantine echter een absolute antiheld. Al sinds zijn kindertijd kan hij de spirituele wereld in de vorm van demonen en engelen zien. Dit drijft hem zo tot wanhoop dat hij op zijn vijftiende zelfmoord pleegt. In de wereld van Constantine betekent dat hij per definitie in de hel komt. Dit is afgeleid van Augustinus en Thomas Aquina, die meenden dat zelfmoord eigenlijk de ergste vorm van moord is. Een overtreding dus van de tien geboden. Dit is echter niet bijbels, omdat hierin telkens naar voren komt dat geloof de betekenis van zonden betekent (genade). Constantine wordt gereanimeerd, maar is twee minuten dood geweest. Zijn tijd in de hel heeft hem voor altijd getekend, hij is verbitterd en cynisch. Zijn levenswerk vanaf dat moment is het bestrijden van het kwaad, om zo een plaats in de hemel te verdienen. Hij weet echter dat dit hem niet gaat helpen. Gabriel vertelt Constantine wat God van hem wil: "The usual. Self-sacrifice. Belief." Zelf zegt hij tegen een demon dat hij vergeving nodig heeft. "By the way... you have to *ask* for absolution to be forgiven... asshole." Hij weet dus hoe het zit, maar lijkt door zijn ervaringen niet meer in staat tot geloof. "You don't believe, you know."
Zijn kwaadheid op God helpt ook niet.
Als hij te horen krijgt dat hij een vergevorderde vorm van longkanker heeft weet kettingroker Constantine dat zijn dagen geteld zijn. Hij zal moeten veranderen en vecht niet alleen tegen demonen in de buitenwereld, maar ook binnenin zichzelf. In de film lijkt de dood (zoals ook in mystiek en religie) een transformatie, een overgang naar iets nieuws/beters.
God
In de film Constantine wordt een beeld geschetst van God en Lucifer als gelijkwaardige rivalen, die strijden om de mensheid. God wordt hierbij gezien als iemand die de aarde en de mens manipuleert, zeker vanuit het oogpunt van Constantine zelf.
"God's a kid with an ant farm, lady. He's not planning anything."
"He always had a rotten sense of humor. And His punchlines are killers."
God is in de film opvallend afwezig. Hij laat zichzelf in elk geval niet zien. Constantine ontvangt geen hulp in zijn strijd, tenminste, niet rechtstreeks. Waarschijnlijk zou hij dit zelf ook niet zien en niet willen. Eigenlijk houdt God zich aan de regels die Hij (in de wereld van Constantine) zelf heeft opgesteld; geen direct contact met mensen. Pas aan het einde van de film lijken zowel Lucifer als God door te krijgen wat er op aarde gaande is. Constantine vraagt God, tevergeefs, om in te grijpen. Even later reageert God wel door de engel Gabriël (die kwaad wil, zie plot*) tegen te houden.
De opstanding van Jezus uit de dood, zoals deze voorkomt in de bijbel, is totaal afwezig in de film. Dat is logisch, omdat God hiermee bijbels gezien satan versloeg. Dit is in tegenspraak met de plot van de film, dat uitgaat van een gelijke strijd en een afwezige God. Het resultaat is een duistere en negatieve wereld.
Lucifer/satan
Lucifer laat zichzelf wel zien, als Constantine stervende is. Hij komt hem persoonlijk halen, in de vorm van een ongezond uitziende man in een wit pak. Van zijn lichaam druipt teer. Hij straalt een ingehouden woede en kwaad uit, maar heeft naar buiten toe een donker gevoel voor humor.
Gabriel: "Son of perdition. Little horn! Most unclean!"
Lucifer: [nostalgic] "I do miss the old names."
Als Constantine dreigt te worden opgenomen in de hemel, omdat hij zichzelf heeft opgeofferd, grijpt Lucifer in. Hij verwijdert eigenhandig de kanker uit de longen van de excorcist en brengt hem weer tot leven. Dit is niet in tegenspraak met de bijbelse visie op de duivel. De genezing is namelijk bedoeld om Constantine uit de hemel te houden en in de hoop dat hij alsnog in de hel komt.
Lucifer: "No. You will live, John Constantine. You will live so you will have the chance to prove that your soul truly belongs in hell. Oh, you will live. You will live."
Gabriël
Gabriël is in de Bijbel de boodschapper die Maria vertelt dat zij zwanger is van Jezus. Hij wordt dan ook aangeduid als boodschapper, in de Joodse traditie is Gabriël echter ook de engel des doods.
In de wereld van Constantine heult Gabriël letterlijk met de duivel. Dit doet de engel (androgyn in de film) omdat ze niet begrijpt wat God ziet in de mensheid. Onbewust wordt het bijbelse concept van genade hier mooi geschetst: de onverdiende gift, die de mens alleen maar aan hoeft te nemen.
"You're handed this precious gift, right? Each one of you granted redemption from the Creator - murderers, rapists, and molesters - all of you, you just have to repent, and God takes you into His bosom. In all the worlds in all the universe, no other creature can make such a boast, save man. It's not fair. If sweet, sweet God loves you so, then I will make you worthy of His love. I've been watching for a long time. It's only in the face of horror that you truly find your nobler selves. And you can be so noble. So, I'll bring you pain, I'll bring you horror, so that you may rise above it. So that those of you who survive this reign of hell on earth will be worthy of God's love."
Regeltjes en dogma's
Verschillende (katholieke) dogma's zijn in deze film rigide regels. Wanneer iemand zelfmoord pleegt dan gaat hij of zij naar de hel. Punt. Er is daarnaast geen sprake van een persoonlijke God, die genade schenkt. God houdt zich aan de 'letter van de wet'. Hetzelfde principe gaat op voor exorcismen, als het ritueel goed wordt uitgevoerd (de juiste handelingen en de juiste woorden) dan wordt de demon uitgedreven. Het lijken een soort natuurwetten. Constantine merkt op dat hij niet Gods lievelingetje is, maar hij is wel in staat om demonen uit te drijven.
In de wereld van Constantine zijn ook diverse wetten die meer lijken op verkeersregels. Ze kunnen (redelijk makkelijk) overtreden worden, maar er kunnen dan wel consequenties zijn. Engelen en demonen mogen zich niet manifesteren op aarde, maar doen dit soms toch. Constantine jaagt op deze uitzonderingen en stuurt ze terug naar de hel.
"Angels and Demons can't cross over onto our plane. So, instead we get what I call half-breeds. The influence peddlers. They can only whisper in our ears. But a single word can give you courage, or turn your favorite pleasure into your worst nightmare."
Overige spiritualiteit
In de wereld van Constantine geldt water als een geleider tussen de fysieke en spirituele wereld. Via een soort omgekeerde doop kan men tijdelijk in de hel kijken. Dit idee heeft niets van doen met christelijke mystiek. Een kat wordt gezien als een spiritueel wezen. Dit is hoogst waarschijnlijk afkomstig uit de Egyptische mystiek. Wijwater is als een soort zuur voor demonen. Als Constantine het water zegent (wederom als een soort wiskundige formule) verandert gewoon water in een wapen.
Constantine oppert dat Jezus stierf door de speer in zijn zijde, niet door de kruisiging zelf. Dit opnieuw niet bijbels. Door de dood van Jezus kan de heilige lans de zoon van Lucifer geboren laten worden. Het idee dat satan ook een zoon heeft is een belangrijk onderdeel van het plot, maar ook zeker niet bijbels. Ditzelfde geldt voor het bestaan van een andere versie van de bijbel in de hel.
* Plot van de film (spoilers!)
God en Lucifer strijden om de zielen van alle mensen. Engelen en demonen mogen zichzelf niet rechtstreeks op aarde manifesteren, maar kunnen mensen wel beinvloeden door bezit van hen te nemen. Daarnaast zijn er de 'half-breeds' (half engel of demon, half mens) die invloed uitoefenen. Exorcist Johan Constantine kan al sinds zijn kindertijd engelen en demonen zien. Op zijn vijftiende pleegde hij zelfmoord, om hieraan te ontsnappen. Hij was twee minuten klinisch dood en bracht deze door in de hel. Toen hij gereanimeerd werd besloot hij dat hij nooit meer terug wilde en begon te strijden tegen 'het kwaad'. Hoeveel moeite hij ook doet, als hij sterft gaat hij opnieuw naar de hel, omdat zelfmoord een doodzonde is. Dit gebeurt vrij snel, omdat kettingroker Constantine longkanker heeft. De exorcist komt in aanraking met een vrouw, wiens tweelingzus zelfmoord heeft gepleegd. Volgens haar is dit echter moord, omdat zij als katholiek zichzelf nooit van het leven zou beroven. Al snel blijkt er meer aan de hand. De zoon van Lucifer probeert tegen de regels in op aarde te komen. Hierbij speelt de heilige lans, waarmee de zij van Jezus doorboort werd aan het kruis, een belangrijke rol. De zoon van Lucifer wordt geholpen door de engel Gabriël, die walgt van de slechte mensheid en vindt dat de mens eerst moet lijden voordat ze de genade van God verdient. Op het laatste moment weet Constantine de geboorte van Lucifers zoon te voorkomen door zijn polsen door te snijden. Zijn ziel is de enige die Lucifer persoonlijk op komt halen en zo ontdekt hij wat zijn zoon wil doen. Lucifer stopt zijn zoon en probeert Constantine mee naar de hel te nemen. In plaats daarvan stijgt Constantine op naar de hemel, omdat hij zijn leven opofferde voor het meisje is hij vergeven. Lucifer grijpt in, hij pakt Constantine vast en maakt zijn longen schoon. De exorcist leeft weer, zodat Lucifer nog steeds kans maakt op zijn ziel.
In de film Constantine wordt een beeld geschetst van God en Lucifer als gelijkwaardige rivalen, die strijden om de mensheid. God wordt hierbij gezien als iemand die de aarde en de mens manipuleert, zeker vanuit het oogpunt van Constantine zelf.
"God's a kid with an ant farm, lady. He's not planning anything."
"He always had a rotten sense of humor. And His punchlines are killers."
God is in de film opvallend afwezig. Hij laat zichzelf in elk geval niet zien. Constantine ontvangt geen hulp in zijn strijd, tenminste, niet rechtstreeks. Waarschijnlijk zou hij dit zelf ook niet zien en niet willen. Eigenlijk houdt God zich aan de regels die Hij (in de wereld van Constantine) zelf heeft opgesteld; geen direct contact met mensen. Pas aan het einde van de film lijken zowel Lucifer als God door te krijgen wat er op aarde gaande is. Constantine vraagt God, tevergeefs, om in te grijpen. Even later reageert God wel door de engel Gabriël (die kwaad wil, zie plot*) tegen te houden.
De opstanding van Jezus uit de dood, zoals deze voorkomt in de bijbel, is totaal afwezig in de film. Dat is logisch, omdat God hiermee bijbels gezien satan versloeg. Dit is in tegenspraak met de plot van de film, dat uitgaat van een gelijke strijd en een afwezige God. Het resultaat is een duistere en negatieve wereld.
Lucifer/satan
Lucifer laat zichzelf wel zien, als Constantine stervende is. Hij komt hem persoonlijk halen, in de vorm van een ongezond uitziende man in een wit pak. Van zijn lichaam druipt teer. Hij straalt een ingehouden woede en kwaad uit, maar heeft naar buiten toe een donker gevoel voor humor.
Gabriel: "Son of perdition. Little horn! Most unclean!"
Lucifer: [nostalgic] "I do miss the old names."
Als Constantine dreigt te worden opgenomen in de hemel, omdat hij zichzelf heeft opgeofferd, grijpt Lucifer in. Hij verwijdert eigenhandig de kanker uit de longen van de excorcist en brengt hem weer tot leven. Dit is niet in tegenspraak met de bijbelse visie op de duivel. De genezing is namelijk bedoeld om Constantine uit de hemel te houden en in de hoop dat hij alsnog in de hel komt.
Lucifer: "No. You will live, John Constantine. You will live so you will have the chance to prove that your soul truly belongs in hell. Oh, you will live. You will live."
Gabriël
Gabriël is in de Bijbel de boodschapper die Maria vertelt dat zij zwanger is van Jezus. Hij wordt dan ook aangeduid als boodschapper, in de Joodse traditie is Gabriël echter ook de engel des doods.
In de wereld van Constantine heult Gabriël letterlijk met de duivel. Dit doet de engel (androgyn in de film) omdat ze niet begrijpt wat God ziet in de mensheid. Onbewust wordt het bijbelse concept van genade hier mooi geschetst: de onverdiende gift, die de mens alleen maar aan hoeft te nemen.
"You're handed this precious gift, right? Each one of you granted redemption from the Creator - murderers, rapists, and molesters - all of you, you just have to repent, and God takes you into His bosom. In all the worlds in all the universe, no other creature can make such a boast, save man. It's not fair. If sweet, sweet God loves you so, then I will make you worthy of His love. I've been watching for a long time. It's only in the face of horror that you truly find your nobler selves. And you can be so noble. So, I'll bring you pain, I'll bring you horror, so that you may rise above it. So that those of you who survive this reign of hell on earth will be worthy of God's love."
Regeltjes en dogma's
Verschillende (katholieke) dogma's zijn in deze film rigide regels. Wanneer iemand zelfmoord pleegt dan gaat hij of zij naar de hel. Punt. Er is daarnaast geen sprake van een persoonlijke God, die genade schenkt. God houdt zich aan de 'letter van de wet'. Hetzelfde principe gaat op voor exorcismen, als het ritueel goed wordt uitgevoerd (de juiste handelingen en de juiste woorden) dan wordt de demon uitgedreven. Het lijken een soort natuurwetten. Constantine merkt op dat hij niet Gods lievelingetje is, maar hij is wel in staat om demonen uit te drijven.
In de wereld van Constantine zijn ook diverse wetten die meer lijken op verkeersregels. Ze kunnen (redelijk makkelijk) overtreden worden, maar er kunnen dan wel consequenties zijn. Engelen en demonen mogen zich niet manifesteren op aarde, maar doen dit soms toch. Constantine jaagt op deze uitzonderingen en stuurt ze terug naar de hel.
"Angels and Demons can't cross over onto our plane. So, instead we get what I call half-breeds. The influence peddlers. They can only whisper in our ears. But a single word can give you courage, or turn your favorite pleasure into your worst nightmare."
Overige spiritualiteit
In de wereld van Constantine geldt water als een geleider tussen de fysieke en spirituele wereld. Via een soort omgekeerde doop kan men tijdelijk in de hel kijken. Dit idee heeft niets van doen met christelijke mystiek. Een kat wordt gezien als een spiritueel wezen. Dit is hoogst waarschijnlijk afkomstig uit de Egyptische mystiek. Wijwater is als een soort zuur voor demonen. Als Constantine het water zegent (wederom als een soort wiskundige formule) verandert gewoon water in een wapen.
Constantine oppert dat Jezus stierf door de speer in zijn zijde, niet door de kruisiging zelf. Dit opnieuw niet bijbels. Door de dood van Jezus kan de heilige lans de zoon van Lucifer geboren laten worden. Het idee dat satan ook een zoon heeft is een belangrijk onderdeel van het plot, maar ook zeker niet bijbels. Ditzelfde geldt voor het bestaan van een andere versie van de bijbel in de hel.
* Plot van de film (spoilers!)
God en Lucifer strijden om de zielen van alle mensen. Engelen en demonen mogen zichzelf niet rechtstreeks op aarde manifesteren, maar kunnen mensen wel beinvloeden door bezit van hen te nemen. Daarnaast zijn er de 'half-breeds' (half engel of demon, half mens) die invloed uitoefenen. Exorcist Johan Constantine kan al sinds zijn kindertijd engelen en demonen zien. Op zijn vijftiende pleegde hij zelfmoord, om hieraan te ontsnappen. Hij was twee minuten klinisch dood en bracht deze door in de hel. Toen hij gereanimeerd werd besloot hij dat hij nooit meer terug wilde en begon te strijden tegen 'het kwaad'. Hoeveel moeite hij ook doet, als hij sterft gaat hij opnieuw naar de hel, omdat zelfmoord een doodzonde is. Dit gebeurt vrij snel, omdat kettingroker Constantine longkanker heeft. De exorcist komt in aanraking met een vrouw, wiens tweelingzus zelfmoord heeft gepleegd. Volgens haar is dit echter moord, omdat zij als katholiek zichzelf nooit van het leven zou beroven. Al snel blijkt er meer aan de hand. De zoon van Lucifer probeert tegen de regels in op aarde te komen. Hierbij speelt de heilige lans, waarmee de zij van Jezus doorboort werd aan het kruis, een belangrijke rol. De zoon van Lucifer wordt geholpen door de engel Gabriël, die walgt van de slechte mensheid en vindt dat de mens eerst moet lijden voordat ze de genade van God verdient. Op het laatste moment weet Constantine de geboorte van Lucifers zoon te voorkomen door zijn polsen door te snijden. Zijn ziel is de enige die Lucifer persoonlijk op komt halen en zo ontdekt hij wat zijn zoon wil doen. Lucifer stopt zijn zoon en probeert Constantine mee naar de hel te nemen. In plaats daarvan stijgt Constantine op naar de hemel, omdat hij zijn leven opofferde voor het meisje is hij vergeven. Lucifer grijpt in, hij pakt Constantine vast en maakt zijn longen schoon. De exorcist leeft weer, zodat Lucifer nog steeds kans maakt op zijn ziel.